هنگامي که در سايتهاي اينترنتي عنوان سرطان مري در گلستان را جست و جو ميکني، صفحات بسياري از مطالعات و تحقيقات گسترده در برابر ديدگانت گشوده ميشود. گلستان قطب سرطان مري در جهان است و به عنوان سومين عامل مرگ و مير در استان گلستان، قربانيان بسياري دارد. همين عامل موجب شده تا تحقيقات گستردهاي توسط پزشکان و محققان صورت بگيرد.

اين تحقيق مشترك نيز از سوي مصطفي رقيمي دانشيار گروه زمين شناسي دانشگاه علوم كشاورزي و منابع طبيعي گرگان و مريم رمضاني مجاوري پزشك عمومي و كارشناس كلينيك مديريت درمان سازمان تامين اجتماعي گلستان با عنوان سرطان مري از ديدگاه زمين شناسي پزشكي در استان گلستان انجام شده که از سايت گوگل گرفته شده است.

از ميان انواع سرطان‌ها، سرطان مري به عنوان سومين عامل مرگ و مير در استان گلستان، سالانه قربانيان زيادي مي‌گيرد.

طبق آمار، در سال85، 610 نفر بر اثر ابتلا به انواع سرطان جان خود را در استان از دست دادند كه بيشترين آنها مربوط به سرطان مري بوده است.

همچنين يك هزار و 720 مورد سرطان در استان گلستان شناسايي شد كه سرطان مري با 167 مورد بيشترين تعداد را داشته است.

بر اساس يافته‌هاي تحقيقاتي كه در آخرين شماره مجله علمي دانشگاه علوم پزشكي گلستان به چاپ رسيده است، سرطان مري با بيش از 300 هزار مورد جديد در سال، يكي از 10 سرطان شايع در سطح جهان است و شواهد اخير بيانگر افزايش شيوع آن مي‌باشد.

اين مطالعه به بررسي نهشته‌هاي لسي (نوعي رسوبات بادي) از ديدگاه زمين شناسي پزشكي براي تشخيص و پيش بيني سرطان مري در استان گلستان پرداخته است.

تنوع جغرافيايي در شيوع سرطان مري بيش از هر سرطان ديگر ديده مي‌شود، به طوري كه اين سرطان از شمال ايران تا شمال چين گزارش شده است و به عنوان كمربند سرطان مري ناميده مي‌شود و استان گلستان نيز بر روي اين كمربند قرار دارد.

شيوع بالاي سرطان مري در بخش‌هاي شمالي ايران در اوايل دهه 1970 ميلادي گزارش شد و تاكيدي بر شيوع زياد سرطان مري در بخش شرقي شهر گنبد (استان گلستان) با ميزان شيوع 109 در يكصد هزار نفر در مردان و 174 در يكصد هزار نفر در زنان داشت.

در حالي كه اين ميزان شيوع، با حركت به سمت غرب در طول حاشيه جنوبي درياي خزر، (در طول استان مازندران و داخل استان گيلان، منطقه‌اي بسيار مرطوب با شاليزارهاي برنج و باغ‌هاي پرتقال) كاهش مي‌يابد و ميزان بروز اين بيماري در اين مناطق در زنان كمتر از 10در يكصد هزار و در مردان حدود 20 در يكصد هزار نفر است.

اما در استان گلستان در سال 1382 از 682 بيمار اوليه كه به مركز بيماري‌هاي گوارشي كلينيك اترك گنبد ارجاع شده بودند، در 370 مورد به طريق بافت شناسي وجود سرطان تائيد گرديد كه 60درصد آنها به كارسينوم سلول سنگفرشي مري مبتلا بودند و اين يافته مشابه تحقيق انجام شده در ايالت لينشين چين بود كه يكي از مناطق داراي ميزان بروز بالاي كارسينوم سلول سنگفرشي است.

سرطان‌هاي مري دو نوع اصلي كارسينوم سلول سنگفرشي مري و آدنو كارسينوم مري را شامل مي‌شود. كارسينوم سلول سنگفرشي مري در مناطق كمربند آسيا از بخش شرقي تركيه شروع شده و در كشورهاي ازبكستان، تركمنستان، قرقيزستان، ايران، عراق و در بخش‌هاي شمالي چين امتداد مي‌يابد و در بخش جنوبي و شرقي آفريقا و شمال غرب فرانسه شايع است، حال آن كه شيوع آدنوكارسينوم مري در ايالات متحده بوده و هر سال نيز در حال افزايش است.

بر اساس يافته‌هاي تحقيقاتي، بسياري از عوامل خطرزا در علت شناسي سرطان مري نقش دارند. با توجه به تنوع مناطق از لحاظ جغرافيايي، استفاده از ناس و استعمال مواد مخدر عواملي مي‌باشند كه در جنوب شرق آسيا و منطقه درياي خزر وجود دارد.

از مهمترين علت هاي سرطان مري در ايران، فقدان مواد غذايي تازه و سيزيجات و طيفي از عادات و رفتارها و در مواردي ديگر، مصرف گندم، استفاده از مواد مخدر، نوشيدن چاي داغ و جويدن ناس از عوامل خطرزايي سرطان مري در شمال ايران دانسته شده است.

اما مطالعات انجام شده در خصوص سرطان مري در استان گلستان، نوع سرطان مري غالب را از نوع كارسينوم سلول سنگفرشي مري گزارش نموده است كه در نواحي پر خطر در شرق استان قرار دارد.

طبق همين تحقيقات، در اين ناحيه احتمالاً مصرف توتون، ناس، الكل و مواد مخدر، عامل اصلي بروز كارسينوم سلول سنگفرشي مري مي‌باشند كه كشف عوامل خطر با ميزان بسيار بالاي اين نوع سرطان در اين منطقه را نيازمند بررسي‌ها و مطالعات بيشتري كرده است.

طبق اين بررسي، از آن جا كه پراكنش سرطان مري منطبق بر نهشته‌هاي لسي جهان است و به خصوص كمربند سرطان مري نيز با كمربند نهشته‌هاي لسي جهان هم خواني دارد، احتمال مي‌رود كه ارتباط تنگاتنگي بين نهشته‌هاي لسي و بروز برخي از بيماري‌هاي اندوميك مانند سرطان مري وجود داشته باشد. از اين رو، نهشته‌هاي لسي به عنوان يكي از عوامل خطرزا در علت شناسي سرطان مري از ديدگاه زمين شناسي پزشكي مورد بررسي قرار گرفته است.

بر طبق شواهد زمين‌شناسي پزشكي، شايد نهشته‌هاي لسي استان گلستان را بتوان به دليل تاثير كاني‌هاي رسي بر چرخه بيوشيميايي، وجود سيليس بالا در تركيبات شيميايي نهشته‌هاي لسي و ارتباط مستقيم اندازه دانه‌ها را به عنوان علت شيوع سرطان مري در نظر گرفت، به طوري كه تغييرات شيوع سرطان مري در 30 سال اخير در استان هنوز بيانگر درصد بالاي شيوع سرطان مري در بخش شرقي آن كه داراي گستردگي زيادي از نهشته‌هاي لسي است، مي‌باشد.

نهشته‌هاي لسي در استان گلستان بيش از سه هزار و 200 كيلومتر مربع وسعت دارد. بخش زيادي از شهرهاي كلاله، مراوه تپه، گنبدكاووس، مينودشت، تركمن، آق‌قلا و شهر گرگان روي نهشته‌هاي لسي و مناطق جلگه‌اي اراضي پست شمالي استان قرار گرفته‌اند. جمعيت اين منطقه بر طبق برآورد سال 1382 در حدود 567 هزار و 198 نفر در مناطق لسي و خاك‌هاي شور مي‌باشد.

در اين مطالعه نمونه‌برداري از نهشته‌هاي لسي استان گلستان از شرق به غرب انجام شده، نمونه‌هاي جمع‌آوري شده براي شناسايي كاني‌هاي موجود، مورفولوژي سطحي كاني‌ها و تجزيه شيميايي به ترتيب از روش پراش پرتوايكس ميكروسكوپ الكتروني روبشي و انرژي پراكندگي تجزيه اشعه ايكس استفاده شد.

نتايج حاكي از آن است كه فراواني سيليس و ميانگين اندازه دانه در لس‌هاي گلستان از همبستگي بالايي برخوردار است. بر اساس مطالعات انجام شده، جهت اصلي حركت توده‌هاي هواي قطبي و بادهاي محلي، جهت شمال شرق به طرف جنوب غرب به عنوان روند بادهاي غالب در تشكيل لس‌هاي شمال ايران شناخته شده است.

مطالعات صورت گرفته روي تغييرات جانبي اندازه ذرات و كاني شناسي به منظور تعيين جهت بادهاي غالب در تشكيل رسوبات لس، در استان گلستان نيز همخواني داشته و بين اندازه دانه‌بندي لس‌ها با سرطان مري ارتباط وجود دارد.

اما كاني‌هاي غالب رسي در نهشته‌هاي لس‌هاي استان گلستان، ايليت و كلريت است كه به صورت اوليه در لس‌هاي منطقه، وجود يك آب و هواي سرد و خشك را براي منشأ اين نهشته نشان مي‌دهد.

ميانگين مقادير كاني رسي در استان گلستان در حدود 2/9 درصد است كه در قياس با ميانگين تركيب كاني‌شناسي لس‌هاي مناطق مختلف جهان قابل توجه است. ارتباط برخي از خصوصيات لس از جمله افزايش مقدار كاني رسي كه ممكن است بر چرخه بيوشيميايي تاثير گذاشته و سبب تغييرات در چرخه غذايي گردد، مي‌تواند شيوع زياد سرطان مري را در بر داشته باشد.

همچنين مطالعاتي روي آردهاي مناطق استان گلستان انجام شده كه نشان مي‌دهد فيبرهاي سيليسي ظريفي در دانه‌هاي برخي از علف‌هاي معمولي هرز به وجود مي‌آيد. اين فيبرها از نظر اندازه و شكل شبيه فيبرهاي معدني (آزبست) است و فيبرهاي سيليسي با منشأ گياهي مي‌تواند در علت شناسي سرطان مري در ايران دخالت داشته باشد.

در مطالعات وجود دانه‌هاي كوارتز كه در مجاورت آن كاني رسي ايليت در كنار كلسيت كاملا مشهود است، ذرات كوارتز با گوشه‌هاي زاويه دار و كاني كلسيت به صورت مدور و كاني ايليت نيز به صورت توده‌اي ديده مي‌شود، لذا شايد كاني‌هاي سيليكاته و وجود فيبرهاي سيليسي با منشأ معدني و ذرات كوارتز با گوشه‌هاي زاويه دار در نهشته‌هاي لسي در استان، از دلايل سرطان مري با شيوع بالا باشد.

با اين حال اين يافته تحقيقاتي تاكيد مي‌كند كه كشف عوامل خطر با ميزان بسيار بالاي اين نوع سرطان (كارسينوم سلول سنگفرشي مري) در اين منطقه نياز به بررسي و مطالعات بيشتري دارد و اين پژوهش تنها سرطان مري را با ديدگاه زمين شناسي مورد بررسي قرار داده است./بارش